Aansluitend op de tweede Europese FOP Netwerkconferentie, vond op zaterdag 6 december 2014, het jaarlijkse 6de FOP Symposium plaats in het Marriott hotel in Amsterdam.
Vanwege privé omstandigheden van de voorzitter heeft de secretaris Sofia el Manouni el Hassani dit jaar het FOP symposium georganiseerd. Mireille Goudzwaard heeft de FOP Stichting vertegenwoordigd tijdens de Europese FOP Netwerkconferentie.
Net als de voorgaande jaren stelden wetenschappers uit verschillende landen ons op de hoogte van hun onderzoeksresultaten.
Hieronder kunt u de foto’s van het symposium bekijken die door Channa Post Snijder zijn gemaakt.
Daaronder kunt u de samenvattingen lezen die geschreven zijn door Burcin Colak en Diba Latifi.
klik op de fotootjes om de grote versie te zien
Het programma bestond uit interessante en vooral ook voor de patiënten relevante onderwerpen met sprekers vanuit het buitenland. Wij hadden namelijk gasten uit Italie en Duitsland naast sprekers vanuit het VU Medisch Centrum, ACTA Tandheelkundig Centrum en UMC Utrecht. Ook dit jaar was Prof. Dr. Coen Netelenbos de gastheer van het symposium.
Samenvattingen van de lezingen die geschreven zijn door Burcin Colak:
Prof. dr. Roberto Ravazzolo (Gaslini Instituut, Genova, Italië)
Titel: “Screening van 1200 FDA-goedgekeurde stoffen die het mogelijk maken om farmacologische modulatoren van het ACVR1-genexpressie te identificeren”.
Hij heeft als doel gesteld om het werkingsmechanisme van het FOP veroorzakende ACVR1 gen te onderzoeken. Het is bekend dat dit gen indien dit een fout bevat in beide allelen tot de aandoening FOP leidt.
Om dit doel te bereiken is er in zijn laboratorium gestart met het testen van verschillende aan bot-gerelateerde Food and Drug Administration (FDA)-goedgekeurde stoffen. Deze stoffen, ofwel hierna compounds genoemd, hebben een bewezen veiligheid in een zekere dosis en effectiviteit in het geval van bepaalde aandoeningen vertoond.
Door het modulerend effect van deze compounds op het kraakbeen en botvormende cellen te onderzoeken, vonden zij zes goed werkende potentiële remmers van het ACVR1-gen en acht activerend werkende stoffen uit de totaal 1200 gescreende stoffen. Remmers vertoonden lagere waarden van markers die specifiek zijn voor kraakbeenvorming. Een van de remmers werd verder onderzocht in muismodellen voor FOP welke Bone Morphogenic Protein (BMP)- injecties kregen om in het dier heterotope ossificatie (dat wil zeggen botvorming op plaatsen waar bot niet behoord te zijn) te laten ontwikkelen. Deze dieren die naast BMP-injecties de compound (een potentiële ACVR-1- remmer) kregen, hadden minder (heterotope) botvorming welke vastgesteld werd door CT-scans. De heterotope botontwikkeling kon echter niet volledig worden afgeremd noch kon dit compound het gevormd bot laten doen verdwijnen. Prof. Dr. Ravazzolo zal in de toekomst ook het effect van deze stoffen op ‘normaal’ gevormd bot en de lange termijn effecten ervan onderzoeken. Daarnaast zal hij ook prednison, een ontstekingsremmer welke tijdens flare-ups wordt voorgeschreven, in zijn metingen meenemen om zo het effect van dit middel op het bot vast te stellen. Verder zal hij ook naar het effect van meerdere compounds samen onderzoeken om zo een mogelijk synergistisch (elkaar versterkend) effect te bewerkstelligen.
De gevonden stoffen die goedgekeurd zijn door de FDA behoren onder andere tot de groepen antibiotica, ontstekingsremmers, plastabletten en/of bloeddrukverlagers. Alhoewel, deze stoffen FDA-goedgekeurd zijn en reeds worden gebruikt ter behandeling van bepaalde ziekten, werden de namen van deze compounds niet bekendgemaakt. Dit heeft te maken met het feit dat er bij geen enkel van deze stoffen een effect op een levend wezen met FOP is aangetoond. Voor iedere individuele aandoening moet de veiligheid op een bepaalde dosis bij een specifieke aandoening vastgesteld worden en daarbij goedgekeurd zijn door verschillende instanties, o.a. het FDA, voordat het voor een (nieuwe) indicatie wordt toegepast in de kliniek.
dr. Marta Bertamino (Gaslini Instituut, Genova, Italië)
Titel: “Ponsglioom bij FOP: nieuwe ontwikkelingen in de kennis over het brein en de rol van de ACVR1 mutatie”
Ponsglioom is een hersentumor welke vooral op de kinderleeftijd voorkomt. Dr. Bertamino, kinderneuroloog, heeft in enkele patiënten met een ponsglioom alle vijf de bekende mutaties gevonden, waaronder de klassieke mutatie in het ACVR gen G617A, welke bij FOP patiënten gevonden worden ook aanwezig zijn in deze casus. Echter, deze correlatie tussen ACVR1 genmutatie en pongslioom is nog niet bewezen, noch het verband tussen FOP en ponsglioom is tot nu toe niet eerder gevonden. Prof. Dr. Netelenbos in samenspraak met andere artsen in de zaal kwamen in overeenstemming dat het verstandig is om de neurologische status van hun FOP patiënten vast te leggen om vroegtijdig een ponsglioom vast te stellen en zo in de toekomst een mogelijke correlatie te kunnen vast te stellen.
dr. Rolf Morhart (Kinderklinik Garmisch-Partenkirchen, Duitsland)
Titel: “Ervaringen bij het operatief verwijderen van extra bot bij FOP patiënten”
Iedere patiënt met FOP leert de hoofdregel om gedurende het leven zoveel mogelijk trauma, dat wil zeggen in de vorm van chirurgisch ingrijpen in het lichaam, te vermijden. De belangrijkste redenen hiervoor zijn 1) verergering van de ziekte en het resulteren in opvlammingen (flare-ups) en 2) anesthesie is problematisch en risicovol in verband met moeite tot het openen van de mond (soms zelfs tot kaakklem). -> Op ifopa.org kunnen gegevens van artsen met meer ervaring met betrekking tot anesthesie van FOP patiënten worden gevonden.
Dr. Morhart heeft ervaring met een viertal patiënten met FOP die zijn geopereerd; waaronder een patiënt van 6 jaar met een doorligplek (decubitus) op rug en drie andere patiënten met een kaakklem als gevolg van FOP. Deze patiënten kregen een onstekingsremmer (in dit geval hoge dosis prednisolon voor twee weken 1-2 mg/kg/dag) om een flare-up die veroorzaakt kan worden ten gevolge van deze operaties te voorkomen. Vermeld kan worden dat geen van de patiënten bijwerkingen op de huid (zoals een vertraagde wondgenezing, dunne broze huid of een rode huid) hebben ondervonden door de hoge dosis prednisolon. Wel hadden patiënten een verhoogde bloeddruk en was er sprake van hogere glucosewaarden in het bloed. Flare-up kon in alle gevallen succesvol bestreden worden. Beide patiënten die geopereerd werden hadden na een periode van ongeveer 2 jaar jammer genoeg weer een kaakklem na een periode van verbetering in de mondopening door de operatie. Concluderend, blijft een operatie bij FOP patiënten zeer preliminair, omdat er weinig ervaring is en de lange termijn gevolgen nog niet bekend zijn.
Kaakchirurg dr. Robert van Es UMCU (Universitair Medisch Centrum Utrecht) en
Prof. Coen Netelenbos VUmc (Vrije Universiteit Medisch Centrum).
Titel: “Ankylose van de kaak bij een Nederlandse FOP Patiënt”
Prof. Coen Netelenbos vertelde ons over een casus van een patiënt, die -2 millimeter mondopening had. De patiënt was gediagnosticeerd op 10 jarige leeftijd met FOP, na een val (trauma), waardoor er door heterotopische botvorming een ankylose van de kaak was ontstaan. De progressie van de botvorming was zonder medische interventie door de jaren heen toegenomen.
De patiënt wilde op 14 jarige leeftijd geopereerd worden zodat de patiënt makkelijker kon eten en geen angst meer zou hebben om te moeten overgeven, de mondopening was destijds nul millimeter. Hiervoor had zij contact gezocht met kaakchirurg dr. R.J.J.van Es, gespecialiseerd in mondziekten,kaak- en aangezichtchirurgie in het WKZ (Wilhelmina kinderziekenhuis) wat onderdeel is van het UMCU (Universitair Medisch Centrum Utrecht). De operatie heeft toentertijd geen doorgang gevonden omdat dr. F.S. Kaplan, FOP deskundige uit Amerika van de Universiteit van Pennsylvania de operatie ter sterkste afkeurde om re-ankylose te voorkomen. De patiënte was diep teleurgesteld maar heeft dr. Robert van Es laten weten hem opnieuw te consulteren wanneer zij de volwassen leeftijd had bereikt om de operatie alsnog uit te laten voeren.
Op 23 jarige leeftijd kwamen de verstandskiezen door, deze gaven problemen en hadden niet genoeg ruimte om door te komen en moesten bij de patiënt verwijderd worden. De patiënt die inmiddels een volwassen (handelsbekwame) leeftijd had bereikt heeft zich opnieuw tot dr. van Es in het UMCU gewend voor zowel het verwijderen van de verstandskiezen (trauma) als voor het verwijderen van het extra bot. Het verwijderen van verstandskiezen gebeurt onder normale omstandigheden bij FOP patiënten onder algehele anesthesie.
Dr. Robert van Es liet ons tijdens de lezing de film van de ingreep zien die in november had plaatsgevonden. Allereerst werd de nasale intubatie ingebracht om de luchtwegen vrij te houden waarna de patiënt via het infuus de anesthesie kreeg toegediend. De chirurgische ingreep werd uitgevoerd via de mond. De patiënt heeft hierdoor geen littekens in het gelaat overgehouden. De patiënt had na chirurgische ingreep een mooi resultaat, een mondopening van 25 mm.
Helaas is er ondanks de operatie toch weer nieuwe botvorming ontstaan. De patiënt heeft negen maanden later een mondopening van 5 mm en haar progressie is de laatste maanden stabiel gebleven, dankzij de operatie is er toch 7 mm winst behaald.
De patiënt is zeer content, en heeft door de operatie meer kwaliteit van leven. De patiënt kan makkelijker voedsel tot zich nemen en de dagelijkse angst om te kunnen stikken bij het overgeven is door de operatie weggenomen omdat er nu voldoende mondopening is. Een ander belangrijk aspect is dat de patiënt het gebit beter kan poetsen waardoor tandbederf en gaatjes voorkomen kunnen worden.
Samenvattingen van de lezingen die geschreven zijn door Diba Latifi:
“Laatste ontwikkelingen wetenschappelijk onderzoek VUmc (Vrije Universiteit medisch centrum)”
Dr. Teun de Vries, (Afdeling Parodontologie, Academisch Centrum Tandheelkunde Amsterdam)
Twee celtypes kunnen van kiezen gekweekt worden. Allereerst de cellen van het paradontaal ligament die belangrijk zijn voor zowel botaanmaak als botafbraak. Het paradontaal ligament zorgt ervoor dat bot aan tand verankerd raakt, maar dat er toch een indrukbaarheid is van tanden als je kauwt. We denken dat dit een goed model is om botaanmaak en botafbraak bij FOP patiënten te kunnen bestuderen. Dit materiaal biedt voor het eerst de mogelijkheid om onderzoek te doen met celmateriaal van een ligament, in een aantal opzichten vergelijkbaar met het ligament dat spieren aan bot verbindt en waar de ectopische botgroei bij FOP patiënten plaatsvindt. Daarnaast is belangrijk om te realiseren dat er een stuk tandvlees, ook wel gingiva, aan de kies achterblijft als deze getrokken wordt. Dit tandvlees is belangrijk, omdat het weefsel is dat veel in contact staat met bacteriën.
Van de tand kan het tandvlees of gingiva afgepeuterd worden. Cellen kunnen ook afgeschrapen worden van de tandwortel, dit zijn de cellen van het paradontaal ligament. Deze cellen worden vervolgens gekweekt en er worden weefselbrokjes verkregen waaruit allerlei cellen groeien. Het aantal cellen kan elke keer enorm vermenigvuldigd worden. Hier zit wel een stop op.
Vervolgens kunnen de cellen opgeslagen worden in de vloeibare stikstof. Wanneer er voldoende controlemateriaal is, kunnen de experimenten ingepland worden. Op dit moment hebben we zes kiezen van twee FOP-patiënten waar binnenkort de experimenten mee gestart kunnen worden.
De gingiva fibroblast zou aardig kunnen zijn als model voor flare-up’s, omdat ze eerder blootgesteld worden aan bacteriën dan parodontaal ligament. Parodontaal ligamentcellen zouden weer een goed model kunnen zijn voor botaanmaak en botafbraak in een ligament. Wellicht dat dit een samenwerking wordt met Italië.
Elise Voermans:
Na goedkeuring van dr. Marelise Eekhoff (VUmc) zal de samenvatting op de site geplaatst worden
Myriam Sillevis Smitt (coördinator fondsenwerving voor FOP Stichting Nederland)
Titel: “fondsen werven”
Het werven van fondsen voor wetenschappelijk onderzoek naar deze zeldzame ziekte is behoorlijk lastig. Toch proberen we ieder jaar weer hard te werken aan de naamsbekendheid van FOP en op die manier mensen te stimuleren om geld te doneren voor wetenschappelijk onderzoek.
Dit jaar heeft FOP voor de tweede keer meegedaan aan de Dam tot Damloop onder leiding van Myriam Sillevis Smitt. Tijdens de Dam tot Damloop wordt er 16 kilometer gelopen voor een goed doel. Individuele hardlopers werven zelf sponsoren voor het goede doel waarvoor zij zich inzetten. Dit jaar waren er 50 hardloop plekken voor FOP, die ook zijn opgevuld. Helaas waren er een aantal deelnemers geblesseerd geraakt, waardoor er uiteindelijk 34 mensen de Dam tot Damloop voor FOP hebben gelopen. In totaal is er 3.780,00 euro via fondsenwerving opgehaald voor FOP.
Om de naamsbekendheid van FOP te vergroten heeft Myriam dit jaar iedere medische faculteit benaderd met informatie over FOP en om mee te doen aan de Dam tot Damloop. Aangezien de medisch studenten de toekomstige dokters zijn, is het zeker belangrijk om deze studenten te bereiken. Enerzijds om misdiagnoses te beperken in de toekomst, anderzijds om geïnteresseerde studenten te stimuleren om onderzoek te gaan doen naar FOP. Prof. Dr. Coen Netelenbos heeft ook een lezing gegeven over FOP op het Erasmus MC, waar een mooie opkomst was. Uiteindelijk waren er 20 medisch studenten van het Erasmus MC die meededen aan de Dam tot Damloop voor FOP.
Myriam heeft ook bij studies als ‘Gezondheid en leven’ en ‘Biomedische wetenschappen’ praatjes gehouden over FOP. Het is belangrijk dat we gezamenlijk manieren vinden om de naamsbekendheid te vergroten in de maatschappij en manieren te vinden om fondsen te werven voor verder onderzoek naar FOP.
Mocht u zelf nog ideeën hebben voor inzamelacties of heeft u interesse in deelname aan de Dam tot Damloop, neem dan contact op met myriam.fopstichting@gmail.com.
Dick Wernars (Hypnotherapeut)
Titel:” Workshop ontspanning ademhalingoefeningen”
Zoals ieder jaar geeft Dick Wernars op het symposium een workshop “hypnotherapie sessie”. Een goed moment voor alle aanwezigen om na een zeer informatieve dag te ontspannen.
Sofia el Manouni (secretaris van de FOP Stichting Nederland): afsluiting
We blikken terug op de afgelopen vijf jaar door middel van een foto presentatie. Irene Snijder, de voorzitter van de FOP-stichting, is helaas niet aanwezig bij deze editie van het symposium i.v.m. privéomstandigheden. Zonder haar waanzinnige inzet was de FOP-stichting niet wat het nu is en daarom benoemt Sofia haar harde werken ook. Waar de FOP-stichting ieder jaar weer mee zit, is het tekort aan donateurs. Aan alle aanwezigen wordt de vraag gesteld of ze de mensen om zich heen zouden willen stimuleren om ook donateur te worden, zodat de FOP-stichting subsidies kan blijven ontvangen en kan blijven bestaan.
Wij willen iedereen, alle families, betrokkenen, wetenschappers, studenten en het Marriott hotel bedanken voor het succesvolle symposium.